Fazy snu (REM i nREM) - opis faz, zaburzenia snu

Sen - to fizjologiczny stan, który charakteryzuje się obniżoną wrażliwością na bodźce, ograniczoną aktywnością motoryczną i kory mózgowej, chwilową utratą świadomości (odwracalną pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak hałas czy dotyk) oraz zwolnieniem czynności serca i oddechu.

Jest czymś tak naturalnym, że często podchodzimy do niego automatycznie nie zdając sobie sprawy ze skomplikowanych procesów, jakie zachodzą w organizmie by był w ogóle możliwy. Jego przeciwieństwem jest stan czuwania, charakteryzujący się aktywnością fizyczną i pełną świadomością.

Fazy snu

Sen dzieli się na dwie główne fazy: nREM oraz REM. Zostały opracowane badania pozwalające na sprawdzenie architektury snu, czyli udziału poszczególnych faz w całym cyklu. Badanie snu nazywamy badaniem polisomnograficznym. Jest bardzo dokładane. Polega na zbadaniu w ciągu nocy trzech parametrów fizjologicznych:

• za pomocą badania EEG czynności bioelektrycznej mózgu
• za pomocą elektrookulografii (EOG) ruchów gałek ocznych
• przy pomocy elektromiografii (EMG) napięcia mięśni

Na podstawie tych parametrów specjalista jest w stanie ocenić między innymi jakość naszego snu oraz ilość czasu jaką potrzebujemy by się wyspać.

Faza snu REM

Faza snu REM czyli rapid eye movement to inaczej faza snu z szybkimi ruchami gałek ocznych. To w niej doświadczamy marzeń sennych. Ciało całkowicie się rozluźnia, mięśnie tracą napięcie i wiotczeją, dzięki temu śniący człowiek nie porusza się (byłoby to kłopotliwe w przypadku snów, w których biegamy, pływamy, tańczymy czy poruszamy się w jakikolwiek inny sposób). Taki stan nazywamy paraliżem sennym. Faza REM trwa krótko, od 5 do 30 minut, jest takim stadium snu, w którym umysł skierowany jest na odbiór bodźców wewnętrznych. Mimo iż bodźce zewnętrzne docierają do nas, są przeważnie ignorowane. W czasie trwania tej fazy intensywna praca mózgu pozwala mu się zregenerować. Również wtedy odtwarzamy i utrwalamy informacje, z którymi zetknęliśmy się w ciągu dnia. Na tym etapie snu wzrasta częstość skurczów serca, oddech jest przyspieszony i nieregularny. Występuje zawsze po fazie nREM i powtarza się w normalnym, nie zaburzonym cyklu co 90 minut.

Faza snu nREM

Sen bez szybkich ruchów gałek ocznych nazywamy fazą nREM (non-rapid eye movment) lub snem wolnofalowym. Jest to tak zwany sen głęboki. W czasie jego trwania w mózgu pojawiają się fale theta i delta. Podczas tej fazy snu następuje głęboki odpoczynek. Oddech spłyca się, uspokaja, rytm serca zwalnia i spada ciśnienie krwi, nerki produkują mniej moczu a żołądek wolniej trawi. Obniża się również temperatura ciała, o około 0,5°C. Jednak pewne procesy zachodzą szybciej. Między innymi wzrasta poziom niektórych hormonów, rany szybciej się goją. Temperatura ciała obniża się o około 0,5°C. Niedawno odkryto, że również w tej fazie mogą występować marzenia senne, jednak nie w postaci konkretnych obrazów, lecz raczej odczuć, jak na przykład uczucie spadania.

Etapy snu nREM:

• N1 – występuje na początku snu. Na tym etapie mamy wrażenie, że jeszcze nie śpimy,a gałki oczne powoli się poruszają. Świadomość stopniowo ulega zwężeniu.
• N2 – występuje brak świadomości, ale osobę można łatwo obudzić. Rzadko pojawiają się marzenia senne , za to często doświadczamy mimowolnych skurczów ciała i wzdrygnięć, kojarzonych ze spadaniem, skutkujących czasem chwilowym wybudzeniem.
• N3 – jest to przejście pomiędzy fazą drugą a czwartą snu nREM. Pojawiają się fale delta, jednak są nadal zdominowane przez fale theta. Sen ma głęboką postać, spada ciśnienie krwi, serce wolniej bije i obniża się temperatura ciała.
• N4 – to najgłębszy etap snu, sen wolnofalowy. Na tym etapie gałki oczne nie poruszają się. Dominują fale delta. Jeżeli pojawiają się marzenia senne to na całym etapie N4 (występują jednak rzadziej niż w fazie REM). Ich treść jest bardziej logiczna, jednak mniej żywa jak w fazie REM. W fazie 4 snu nREM najczęściej ujawniają się niektóre parasomnie (zaburzenia snu) jak somnambulizm (potocznie zwany lunatykowaniem) lub lęki nocne.

Zaburzenia snu a fazy snu

Według fachowej, naukowej wiedzy istnieje mnóstwo różnego rodzaju zaburzeń snu, klasyfikowanych według różnych kryteriów. Do najbardziej znanych i powszechnie rozumianych należą takie jak: bezsenność, narkolepsja, lunatykowanie, lęki nocne, koszmary senne, chrapanie pierwotne. Czym są i co oznaczają dla naszego organizmu?

Organizm człowieka czuje się wypoczęty gdy sen jest odpowiednio długi, składa się z wszystkich faz i mają one niezaburzone proporcje. Wszelkie zaburzenia mają negatywny wpływ na samopoczucie zarówno fizyczne jaki psychiczne. Jeżeli trwają długo wskazana jest wizyta u lekarza.

• Bezsenność – to dolegliwość, która polega na zbyt krótkim śnie, problemach z zaśnięciem, niewystarczającej jakości snu. Może mieć zewnątrz-pochodne lub wewnątrz-pochodne źródło. Jest przyczyną wielu problemów, między innymi zmęczenia, rozdrażnienia, problemów z koncentracją i pamięcią. Nie leczona może przyczynić się do wystąpienia wielu chorób.\
• Narkolepsja – należy do kategorii zaburzeń zwanych hipersomnią, charakteryzujących się patologicznie wzmożoną sennością, która nie ustępuje po odpoczynku i gdy pojawia się nawet w trakcie intensywnego funkcjonowania. W tym schorzeniu występują objawy takie jak: napady snu, porażenie przysenne (chory nie może się poruszać i mówić podczas zasypiania i budzenia się).  Choroba pojawia się najczęściej między 35 a 45 rokiem życia. Jej objawy (głównie senność) utrzymują się przez całe życie.
• Somnambulizm - czyli lunatykowanie lub sennowłóctwo to „nawracające epizody aktywności ruchowej o charakterze automatyzmów, które pojawiają się podczas snu wolnofalowego, któremu nie towarzyszy powrót świadomości”. Często występuje u dzieci. Może pojawiać się kilka razy w tygodniu, bez konkretnej przyczyny lub na skutek hałasu, gorączki, zażytych leków. Objawia się siadaniem na łóżku, chodzeniem, a w skrajnych przypadkach nawet prowadzeniem samochodu.
• Lęki nocne – to dość często występujące zaburzenie, zwłaszcza wśród dzieci (u około 3% w przedziale wiekowym 4-12 lat). U osób dorosłych, zwykle między 20 a 30 rokiem życia jest to około 4-5% i częściej dotyka mężczyzn. Objawia się nagłym wybudzaniem, któremu towarzyszy lęk, krzyk, napady paniki. Osoba wybudzona często jest zdezorientowana, trudno się z nią porozumieć, ma zwiększone napięcie mięśni, rozszerzone źrenice. Jest spocona. Zarówno lęki nocne jak i sennowłóctwo są zaliczane do parasomnii i występują gdy pojawia się problem z fazami snu, a konkretnie zazębiają się stan czuwania i faza nREM.
• Koszmary senne - według definicji, to „długotrwałe, wywołujące przerażenie marzenie senne, występujące w fazie snu REM, których treść przedstawia wydarzenie zagrażające życiu lub bezpieczeństwu”. Najczęściej wywołują wybudzenie. Częściej dotykają kobiety. Występują u 10-50 % dzieci między 3 a 5 rokiem życia i około 1% dorosłych.
• Chrapanie pierwotne – występuje we wszystkich fazach, jest najczęstszym objawem zaburzeń oddychania w czasie snu. Nie towarzyszy mu jednak bezdech senny. Jest spowodowany zwiotczeniem mięśni górnych dróg oddechowych, takich jak: język czy gardło. Towarzyszy mu charakterystyczny, głośny dźwięk, który uprzykrza życie również osobom towarzyszącym chrapiącemu.

Zapobieganie zaburzeniom snu, a fazy snu

Wysypianie się poprawia jakość naszego życia, poprawia nam nastrój, dodaje energii i chęci do działania. Powinniśmy więc za wszelką cenę dążyć do wyeliminowania wszystkich czynników mogących zaburzać jego prawidłowy przebieg. Jednym z głównych czynników niedosypiania jest niewątpliwie stres. Należy więc próbować eliminować go przy pomocy technik zwalczających napięcie. Prowadzenie zdrowego trybu życia również ułatwi nam prawidłowy wypoczynek i nocną regenerację. Stosowanie poniższych zaleceń wyraźnie zredukuje stres i wpłynie pozytywnie na jakość i długość naszego snu:

• ruch i aktywność, zwłaszcza na świeżym powietrzu
• zdrowe odżywianie
• rezygnacja z nałogów (alkoholu, nikotyny)
• utrzymanie właściwych proporcji pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym
• odpoczynek i relaks poprzez realizowanie pasji, dążenie do spełnienia marzeń

Pamiętajmy również o zapewnieniu sobie wygodnego materaca do spania w postaci materaca piankowego lub pocketowego. Zdecydujmy się na jeden z czterech typów materacy. Do wyboru materac miękki, materac średnio twardy, materac twardy lub materac bardzo twardy.

Artykuł napisany pod nadzorem specjalisty od snu Marka Dobrowolskiego.