Fazy snu (REM i nREM) - opis faz, zaburzenia snu

Sen - to fizjologiczny stan, który charakteryzuje się obniżoną wrażliwością na bodźce, ograniczoną aktywnością motoryczną i kory mózgowej, chwilową utratą świadomości (odwracalną pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak hałas czy dotyk) oraz zwolnieniem czynności serca i oddechu.

Jest czymś tak naturalnym, że często podchodzimy do niego automatycznie nie zdając sobie sprawy ze skomplikowanych procesów, jakie zachodzą w organizmie by był w ogóle możliwy. Jego przeciwieństwem jest stan czuwania, charakteryzujący się aktywnością fizyczną i pełną świadomością.

Fazy snu

Sen dzieli się na dwie główne fazy: nREM oraz REM. Zostały opracowane badania pozwalające na sprawdzenie architektury snu, czyli udziału poszczególnych faz w całym cyklu. Badanie snu nazywamy badaniem polisomnograficznym. Jest bardzo dokładane. Polega na zbadaniu w ciągu nocy trzech parametrów fizjologicznych:

• za pomocą badania EEG czynności bioelektrycznej mózgu
• za pomocą elektrookulografii (EOG) ruchów gałek ocznych
• przy pomocy elektromiografii (EMG) napięcia mięśni

Na podstawie tych parametrów specjalista jest w stanie ocenić między innymi jakość naszego snu oraz ilość czasu jaką potrzebujemy by się wyspać.

Faza REM

Faza snu REM czyli rapid eye movement to inaczej faza snu z szybkimi ruchami gałek ocznych. To w niej doświadczamy marzeń sennych. Ciało całkowicie się rozluźnia, mięśnie tracą napięcie i wiotczeją, dzięki temu śniący człowiek nie porusza się (byłoby to kłopotliwe w przypadku snów, w których biegamy, pływamy, tańczymy czy poruszamy się w jakikolwiek inny sposób). Taki stan nazywamy paraliżem sennym. Faza REM trwa krótko, od 5 do 30 minut, jest takim stadium snu, w którym umysł skierowany jest na odbiór bodźców wewnętrznych. Mimo iż bodźce zewnętrzne docierają do nas, są przeważnie ignorowane. W czasie trwania tej fazy intensywna praca mózgu pozwala mu się zregenerować. Również wtedy odtwarzamy i utrwalamy informacje, z którymi zetknęliśmy się w ciągu dnia. Na tym etapie snu wzrasta częstość skurczów serca, oddech jest przyspieszony i nieregularny. Występuje zawsze po fazie nREM i powtarza się w normalnym, nie zaburzonym cyklu co 90 minut.

Faza nREM

Sen bez szybkich ruchów gałek ocznych nazywamy fazą nREM (non-rapid eye movment) lub snem wolnofalowym. Jest to tak zwany sen głęboki. W czasie jego trwania w mózgu pojawiają się fale theta i delta. Podczas tej fazy snu następuje głęboki odpoczynek. Oddech spłyca się, uspokaja, rytm serca zwalnia i spada ciśnienie krwi, nerki produkują mniej moczu a żołądek wolniej trawi. Obniża się również temperatura ciała, o około 0,5°C. Jednak pewne procesy zachodzą szybciej. Między innymi wzrasta poziom niektórych hormonów, rany szybciej się goją. Temperatura ciała obniża się o około 0,5°C. Niedawno odkryto, że również w tej fazie mogą występować marzenia senne, jednak nie w postaci konkretnych obrazów, lecz raczej odczuć, jak na przykład uczucie spadania.

Etapy snu nREM:

• N1 – występuje na początku snu. Na tym etapie mamy wrażenie, że jeszcze nie śpimy,a gałki oczne powoli się poruszają. Świadomość stopniowo ulega zwężeniu.
• N2 – występuje brak świadomości, ale osobę można łatwo obudzić. Rzadko pojawiają się marzenia senne , za to często doświadczamy mimowolnych skurczów ciała i wzdrygnięć, kojarzonych ze spadaniem, skutkujących czasem chwilowym wybudzeniem.
• N3 – jest to przejście pomiędzy fazą drugą a czwartą snu nREM. Pojawiają się fale delta, jednak są nadal zdominowane przez fale theta. Sen ma głęboką postać, spada ciśnienie krwi, serce wolniej bije i obniża się temperatura ciała.
• N4 – to najgłębszy etap snu, sen wolnofalowy. Na tym etapie gałki oczne nie poruszają się. Dominują fale delta. Jeżeli pojawiają się marzenia senne to na całym etapie N4 (występują jednak rzadziej niż w fazie REM). Ich treść jest bardziej logiczna, jednak mniej żywa jak w fazie REM. W fazie 4 snu nREM najczęściej ujawniają się niektóre parasomnie (zaburzenia snu) jak somnambulizm (potocznie zwany lunatykowaniem) lub lęki nocne.

Zaburzenia snu

Według fachowej, naukowej wiedzy istnieje mnóstwo różnego rodzaju zaburzeń snu, klasyfikowanych według różnych kryteriów. Do najbardziej znanych i powszechnie rozumianych należą takie jak: bezsenność, narkolepsja, lunatykowanie, lęki nocne, koszmary senne, chrapanie pierwotne. Czym są i co oznaczają dla naszego organizmu?

Organizm człowieka czuje się wypoczęty gdy sen jest odpowiednio długi, składa się z wszystkich faz i mają one niezaburzone proporcje. Wszelkie zaburzenia mają negatywny wpływ na samopoczucie zarówno fizyczne jaki psychiczne. Jeżeli trwają długo wskazana jest wizyta u lekarza.

• Bezsenność – to dolegliwość, która polega na zbyt krótkim śnie, problemach z zaśnięciem, niewystarczającej jakości snu. Może mieć zewnątrz-pochodne lub wewnątrz-pochodne źródło. Jest przyczyną wielu problemów, między innymi zmęczenia, rozdrażnienia, problemów z koncentracją i pamięcią. Nie leczona może przyczynić się do wystąpienia wielu chorób.\
• Narkolepsja – należy do kategorii zaburzeń zwanych hipersomnią, charakteryzujących się patologicznie wzmożoną sennością, która nie ustępuje po odpoczynku i gdy pojawia się nawet w trakcie intensywnego funkcjonowania. W tym schorzeniu występują objawy takie jak: napady snu, porażenie przysenne (chory nie może się poruszać i mówić podczas zasypiania i budzenia się).  Choroba pojawia się najczęściej między 35 a 45 rokiem życia. Jej objawy (głównie senność) utrzymują się przez całe życie.
• Somnambulizm - czyli lunatykowanie lub sennowłóctwo to „nawracające epizody aktywności ruchowej o charakterze automatyzmów, które pojawiają się podczas snu wolnofalowego, któremu nie towarzyszy powrót świadomości”. Często występuje u dzieci. Może pojawiać się kilka razy w tygodniu, bez konkretnej przyczyny lub na skutek hałasu, gorączki, zażytych leków. Objawia się siadaniem na łóżku, chodzeniem, a w skrajnych przypadkach nawet prowadzeniem samochodu.
• Lęki nocne – to dość często występujące zaburzenie, zwłaszcza wśród dzieci (u około 3% w przedziale wiekowym 4-12 lat). U osób dorosłych, zwykle między 20 a 30 rokiem życia jest to około 4-5% i częściej dotyka mężczyzn. Objawia się nagłym wybudzaniem, któremu towarzyszy lęk, krzyk, napady paniki. Osoba wybudzona często jest zdezorientowana, trudno się z nią porozumieć, ma zwiększone napięcie mięśni, rozszerzone źrenice. Jest spocona. Zarówno lęki nocne jak i sennowłóctwo są zaliczane do parasomnii i występują gdy pojawia się problem z fazami snu, a konkretnie zazębiają się stan czuwania i faza nREM.
• Koszmary senne - według definicji, to „długotrwałe, wywołujące przerażenie marzenie senne, występujące w fazie snu REM, których treść przedstawia wydarzenie zagrażające życiu lub bezpieczeństwu”. Najczęściej wywołują wybudzenie. Częściej dotykają kobiety. Występują u 10-50 % dzieci między 3 a 5 rokiem życia i około 1% dorosłych.
• Chrapanie pierwotne – występuje we wszystkich fazach, jest najczęstszym objawem zaburzeń oddychania w czasie snu. Nie towarzyszy mu jednak bezdech senny. Jest spowodowany zwiotczeniem mięśni górnych dróg oddechowych, takich jak: język czy gardło. Towarzyszy mu charakterystyczny, głośny dźwięk, który uprzykrza życie również osobom towarzyszącym chrapiącemu.

Zapobieganie zaburzeniom snu

Wysypianie się poprawia jakość naszego życia, poprawia nam nastrój, dodaje energii i chęci do działania. Powinniśmy więc za wszelką cenę dążyć do wyeliminowania wszystkich czynników mogących zaburzać jego prawidłowy przebieg. Jednym z głównych czynników niedosypiania jest niewątpliwie stres. Należy więc próbować eliminować go przy pomocy technik zwalczających napięcie. Prowadzenie zdrowego trybu życia również ułatwi nam prawidłowy wypoczynek i nocną regenerację. Stosowanie poniższych zaleceń wyraźnie zredukuje stres i wpłynie pozytywnie na jakość i długość naszego snu:

• ruch i aktywność, zwłaszcza na świeżym powietrzu
• zdrowe odżywianie
• rezygnacja z nałogów (alkoholu, nikotyny)
• utrzymanie właściwych proporcji pomiędzy życiem zawodowym i prywatnym
• odpoczynek i relaks poprzez realizowanie pasji, dążenie do spełnienia marzeń

Pamiętajmy również o zapewnieniu sobie wygodnego materaca do spania w postaci materaca piankowego lub pocketowego. Zdecydujmy się na jeden z czterech typów materacy. Do wyboru materac miękki, materac średnio twardy, materac twardy lub materac bardzo twardy.